4 Oktyabr- Cəbrayıl Şəhəri Günüdür!
Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərqində yerləşən Cəbrayıl şəhərinin tarixi orta əsrlərə gedib çıxır. Lakin Cəbrayıldakı saysız-hesabsız abidələrin, mağaraların, qalaların, bürclərin, məbədlərin qalıqları bu yaşayış ərazisinin yaşının daha qədim olmasından xəbər verir.Rəvayətə görə, Cəbrayıl ata VIII əsrdə yaşamış Sultan Əhməd adlı bir hökmdarın yaxın adamlarından biri olmuş və Ziyarət dağından Araz çayına qədər ərazilər ona və övladlarına məxsus olmuşdur. Hətta, Cəbrayıl kəndinin şimalında "Cəbrayıl ata" adı ilə məşhur olan bu məqbərə, məzar və qədim yaşayış yerlərinin izləri indiyə qədər qalır. Digər mənbə və məlumata görə, Cəbrayıl toponimi İslamda və təkallahlı dinlərdə Cəbrayıl adlı mələyin adı ilə əlaqədardır. Sözün mənası ərəbcə "Allahın qulu" deməkdir.
Cəbrayıl ərazisi Midiya, Əhəmənilər imperiyasının, Albaniya dövlətlərinin tərkibində olmuşdur. Albaniya dövlətinin mövcudluğu zamanı rayonun ərazisi Pazkank, Əhristan və Dizaq adları ilə həmin dövlətin tərkibində olmuşdur. Sonralar Dizaq mahalı Sasanilər tərəfindən işğal olunmuşdur. Xalq həyəcanından qorxan Sasanilər nəhayət Albaniyaya müstəqillik verdilər.Ərəb işğalları dövründə Cəbrayıl rayonunun ərazisi də Əməvilər xilafətinin tərkibinə qatılmışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, həm Babəkə qədər, həm onun dövründə, həm də ondan sonra ərəb istilaçılarına qarşı mübarizənin dayaq məntəqələrindən biri Cəbrayıl ərazisi olmuşdur. XIX əsrin II yarısında və XX əsrin əvvəllərində Cəbrayıl kəndinə "Qraxdın" da deyilirdi. Bu, deyilənlərə görə, Daşkəsən kəndində "Karantin" idarəsinin yaradılması və həmin idarənin Cəbrayıl kəndinə köçürülməsi ilə bağlıdır. Yerli əhali "Karantin" sözünü "Qraxdın" kimi tələffüz etmişdir. Bəzi mənbələrə görə isə "Qraxdın" sözü Nadir şahın hakimiyyəti dövründə Azərbaycana köçmüş Cəlair türk qəbiləsinə mənsub olan Qıraqlı-Qıraxlı nəslinin adı ilə əlaqədardır. Bu şəhər həmçinin, baramaçılıq, xalçaçılıqla da məşhur olmuşdur. Çar hakimiyyəti dövründə Cəbrayılda ilk rus məktəbi və qızlar məktəbi açılmışdır. Bu dövrdə Rusiya-İran dəmir yolu xəttinin Cəbrayıl ərazisindən keçən hissəsi çəkilib. İnqilabdan öncə bura Qaryagın qəzası adlandırılıb.
23 avqust 1993-cü il tarixində rayon Ermənistan ordusu tərəfindən işğal edilmişdir. İşğal nəticəsində rayona külli miqdarda ziyan dəymiş, ermənilər işğal müddətində Cəbrayıl şəhərini və rayonun kəndlərini dağıtmış, mədəni, tarixi, dini abidələri, qəbiristanlıqları yerlə bir etmiş, ekoloji terror törətmişdilər. Cəbrayıl sakinləri məcburi köçkünlər stasusuna düşərək Respublikamızın müxtəlif yaşayış məntəqələri, çadır düşərgələri, yük vaqonlarında və yataqxanalarda məskunlaşdırılmışlar.
1994-cü ilin əvvəlində keçirilmiş Horadiz əməliyyatı zamanı Rayonun Cocuq Mərcanlı kəndi, 2016-cı il Aprel döyüşlərində isə Lələtəpə yüksəkliyi işğaldan azad edilmişdir. 2020-ci il 27 sentyabrda rəşadətli Azərbaycan Ordusunun həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar nəticəsində Cəbrayıl rayonunun bir çox kəndi, nəhayət, 4 oktyabrda Cəbrayıl şəhəri düşmən tapdağından təmizlənmişdir. O gündən 4 oktyabr Cəbrayılın işğaldan azad edildiyi gün kimi tarixə düşərək, Prezident İlham Əliyevin imzaladığı Sərəncamla 4 oktyabr – Cəbrayıl şəhəri günü kimi təsis edilmişdir. Hətta Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev Cəbrayıl şəhərində və Xudafərin körpüsündə Azərbaycan Bayrağını ucaltmışdır. Qədim Xudafərin körpüsünün azad edilməsi və burada bayrağımızın ucaldılmasının böyük tarixi önəmi məna vardır.
Hazırda işğaldan azad edilmiş digər ərazilərdə olduğu kimi, Cəbrayıl rayonunda da yenidənqurma və bərpa işləri operativ və sistemli şəkildə davam etdirilir, sakinlərin öz ata-baba yurdlarında rahat və firavan yaşaması üçün bütün infrastruktur yaradılır. Həmçinin, “Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı” nəznində artıq Cəbrayıl şəhərinə köç başlamışdır. Dövlətimizin başçısı Cəbrayıl rayonuna mütəmadi səfərlər edərək görülən işlərlə yaxından tanış olur, təməlqoyma və açılış mərasimlərində iştirak edir, müvafiq tapşırıq və tövsiyələrini verir. Siyasi- iqtisadi vəziyyətdən və sosial islahatlardan nəticə çıxararaq belə qənaətə gəlmək olar ki, yaxın gələcəkdə Cəbrayıl ölkəmizin inkişaf etmiş şəhərlərindən birinə çevriləcəkdir!
Abbasova Zümrüd,
Xəzər rayonu, 237 saylı tam orta məktəbin direktoru
