1993-cü il dönüş nöqtəsi: Heydər Əliyevin prezidentliyi və Azərbaycanın transformasiyası
1993-cü il dönüş nöqtəsi: Heydər Əliyevin prezidentliyi
və Azərbaycanın transformasiyası
1993-cü il oktyabr 3-də ümumxalq səsverməsi nəticəsində Heydər Əliyevin Prezident seçilməsi Azərbaycan tarixində mühüm məqam oldu. Bu hadisə təkcə enerji sektoruna deyil, həm də ölkənin trayektoriyasını yenidən formalaşdıran hərtərəfli iqtisadi və siyasi islahatlardan xəbər verən ölkə üçün yeni səhifə açdı. Heydər Əliyevin prezidentliyi mühüm siyasi dəyişikliklərlə səciyyələnirdi. Onun ən diqqətəlayiq nailiyyətlərindən biri 1995-ci ildə yeni demokratik Konstitusiyanın qəbul edilməsi oldu. Bu konstitusiya demokratik idarəçiliyi, qanunun aliliyini və insan hüquqlarının müdafiəsini dəstəkləyən hüquqi bazanın yaradılmasına zəmin yaratdı. Bu, 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra ciddi təlatümlər yaşayan bir ölkədə dövlətin siyasi strukturunun müasirləşdirilməsi, sabitliyin və asayişin təmin edilməsi istiqamətində mühüm addım idi.
Yeni Konstitusiya Azərbaycanın demokratik təsisatlarını gücləndirmək məqsədi daşıyırdı. O, hakimiyyətin icra, qanunverici və məhkəmə qolları arasında səlahiyyət bölgüsü tətbiq etdi. Bu bölgü nəzarət və tarazlığın yaradılması, hökumət daxilində hesabatlılığın və şəffaflığın təşviqi üçün çox vacib idi. Çoxpartiyalı sistemin qurulması və müntəzəm seçkilərin keçirilməsi ölkənin demokratik prinsiplərə sadiqliyini daha da vurğuladı.
H.Əliyevin administrasiyası Azərbaycanın mərkəzləşdirilmiş planlı iqtisadiyyatdan bazar-yönümlü iqtisadiyyata keçidinə yönəlmiş genişmiqyaslı iqtisadi islahatlara başladı. Bu islahatlara dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi, qiymətlərin liberallaşdırılması və özəl sektorun inkişafının stimullaşdırılması daxildir. Hökumətin iqtisadiyyatı sabitləşdirmək və biznes üçün əlverişli mühit yaratmaq səyləri xarici investisiyaların cəlb edilməsində və iqtisadi artımın stimullaşdırılmasında həlledici rol oynamışdır. Dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi Əliyevin iqtisadi siyasətinin təməl daşı idi. Mülkiyyəti dövlətdən fərdi şəxslərə və qurumlara verməklə hökumət səmərəliliyi, məhsuldarlığı və rəqabət qabiliyyətini artırmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. Bazarın liberallaşdırılması səyləri, o cümlədən qiymətlərin tənzimlənməsi və ticarətin liberallaşdırılması Azərbaycan iqtisadiyyatının qlobal bazara inteqrasiyasını daha da asanlaşdırdı.
Xarici investisiyaların cəlb edilməsi Əliyevin iqtisadi strategiyasının əsas məqsədi idi. Hökumət əlverişli investisiya mühitinin yaradılması, o cümlədən vergi güzəştləri, investorların hüquqi müdafiəsi, xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması siyasəti həyata keçirmişdir. Bu tədbirlər Azərbaycana çox ehtiyac duyulan kapital, texnologiya və təcrübə gətirən transmilli korporasiyaları cəlb etməyə və tərəfdaşlıqları gücləndirməyə kömək etdi. Siyasi və iqtisadi islahatlar həlledici əhəmiyyət kəsb etsə də, Əliyev administrasiyası bəlkə də enerji sektorunda strateji təşəbbüsləri ilə məşhurdur. Sektorun potensialını Azərbaycan iqtisadiyyatının ən cəlbedici hissəsi kimi qiymətləndirən Heydər Əliyev ölkənin böyük neft və qaz ehtiyatlarının mənimsənilməsi üçün investisiyaların cəlb edilməsinə diqqət yetirib.
Bu sahədə mühüm nailiyyətlərdən biri 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasıdır. Böyük beynəlxalq neft şirkətlərinin ortaqlığı ilə imzalanmış bu saziş Azərbaycanın enerji sektorunda yeni eranın başlanğıcını qoydu. Bu, Xəzər dənizində geniş kəşfiyyat və hasilat fəaliyyətlərinə yol açaraq, ölkənin neft hasilatını və gəlirlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. "Əsrin müqaviləsi" sadəcə kommersiya müqaviləsi deyildi. Bu, Azərbaycanı qlobal enerji bazarında əsas oyunçu kimi mövqeləndirən strateji manevr idi. Müqavilə BP, Amoco və Chevron kimi böyük şirkətləri əhatə edərək, əhəmiyyətli xarici investisiya və texnologiya gətirdi. Resursların bu axını Azərbaycana öz neft infrastrukturunu inkişaf etdirməyə, istehsal güclərini artırmağa və ixrac imkanlarını təkmilləşdirməyə imkan verdi.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) yaradılması və transmilli korporasiyalarla strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin inkişafı hökumətin milli inkişaf üçün enerji sektorundan istifadə etmək öhdəliyini daha da vurğuladı. Bu səylər Azərbaycanın qlobal enerji bazarındakı rolunu artırmaqla yanaşı, həm də ölkənin infrastrukturuna və sosial proqramlarına yenidən sərmayə qoyulmuş böyük maliyyə resursları gətirdi. ARDNŞ ölkənin neft və qaz ehtiyatlarının idarə olunmasında, beynəlxalq müqavilələrin bağlanmasında və enerji ixracından əldə edilən gəlirlərin xalqın xeyrinə istifadə olunmasında mühüm rol oynamışdır. Şirkət Azərbaycanın suverenliyinin və iqtisadi gücünün rəmzinə çevrildi, milli inkişafa və çiçəklənməyə töhfə verən layihələrə rəhbərlik etdi.
1990-cı illərin iqtisadi islahatları sonrakı onilliklərdə güclü iqtisadi artım üçün zəmin yaratdı. Xarici investisiyaların, xüsusən də enerji sektoruna axını iqtisadiyyatın digər sahələrinin inkişafı üçün istifadə olunan əhəmiyyətli gəlirlər yaratdı. İnfrastruktur, təhsil və səhiyyəyə qoyulan sərmayələr Azərbaycan vətəndaşlarının həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırdı və ölkənin ümumi inkişafına töhfə verdi. Hökumətin iqtisadiyyatı neft və qazdan kənarda şaxələndirmək cəhdləri də öz bəhrəsini verməyə başladı. Kənd təsərrüfatı, turizm və informasiya texnologiyaları kimi sektorlara artan diqqət və investisiyalar cəlb olundu, ölkənin enerji ixracından asılılığı azaldı və daha möhkəm iqtisadi struktur yaradıldı.
Heydər Əliyevin siyasi islahatları ölkənin idarəetmə strukturlarının sabitləşməsinə, daha proqnozlaşdırıla bilən və şəffaf siyasi mühitin yaradılmasına kömək etdi. Onun prezidentliyi dövründə yaradılmış demokratik təsisatlar və hüquqi bazalar davamlı siyasi inkişaf və islahatlar üçün zəmin yaratdı. İnsan hüquqlarına və demokratik prinsiplərə sadiqlik, davam etməkdə olan iş olsa da, daha açıq və inklüziv cəmiyyətə doğru əhəmiyyətli dəyişiklikləri qeyd etdi. Azərbaycanın strateji mövqeyi və enerji resursları onun geosiyasi əhəmiyyətini də artırıb. Ölkənin əsas beynəlxalq tərəfdaşları və investorları cəlb etmək imkanları onun qlobal səhnədəki mövqeyini gücləndirib. Azərbaycan qlobal enerji təhlükəsizliyinə töhfə verməklə və dünya ölkələri ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirməklə regional və beynəlxalq enerji bazarlarında əsas oyunçuya çevrilib.
1993-cü ilin oktyabrında Heydər Əliyevin prezident seçilməsi həqiqətən də Azərbaycan tarixində dönüş nöqtəsi oldu. Onun rəhbərliyi geniş iqtisadi islahatları, demokratik konstitusiyanın qəbulunu və senzuranın ləğvini əhatə edən enerji sektorundan kənara çıxan transformativ dəyişikliklərə səbəb oldu. Bu təşəbbüslər birlikdə xalqın tərəqqisinə töhfə verdi və Azərbaycanın gələcək inkişafı üçün zəmin yaratdı. Bu gün Azərbaycan Əliyevin baxışlarının və 1993-cü ildən başlanan əsas dəyişikliklərin davamlı təsirinin sübutudur. Onun irsi ölkənin firavan, demokratik və suveren gələcəyə doğru yolunu müəyyən etməkdə davam edir. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev iqtisadi inkişafa və şaxələndirməyə, sabitliyin və artımın təmin edilməsinə güclü diqqət yetirməklə Heydər Əliyev siyasətini davam etdirir. O, atasının enerji sektorunda strateji baxışını dəstəkləyib, beynəlxalq tərəfdaşlıqları gücləndirib və neft və qaz layihələrini irəli sürüb. Bundan əlavə, İlham Əliyev Azərbaycanda sabitliyə və tərəqqiyə təkan vermək üçün Heydər Əliyevin Prezidentliyi dövründə qoyulmuş əsaslara əsaslanaraq, siyasi və sosial islahatları prioritetləşdirib.
Günel Məhərrəmova,
Xəzər rayonu, 262 saylı tam orta məktəbin müəllimi
