AZƏRBAYCAN DÖVLƏTÇİLİYİNİN VƏ MƏDƏNİYYƏTİNİN RƏMZİ: MEHRİBAN XANIM ƏLİYEVA
Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, Azərbaycanın birinci
xanımı, çox hörmətli Mehriban xanım Əliyevanın şəxsiyyətindən
söhbət açarkən onun geniş və çoxşaxəli siyasi, xeyriyyəçilik
fəaliyyətini, təhsil və mədəniyyət sahəsində xidmətlərini qeyd
etmək yerinə düşərdi. Milli mədəniyyətin inkişafına misilsiz qayğı
göstərən Mehriban xanım Əliyeva Azərbaycan mədəniyyətinin
təcəssümü, rəmzi hesab olunur. Rəmz isə haqqında uzun-uzadı
və səmərəli düşünə biləcəyimiz bir fenomendir.
Tarix öz hadisələrinə görə şəxsiyyətlərüzəri (transpersonal)
bir məvhum olsa da, bu yalnız zahirən belə görünür. Tarixin
axarını görkəmli xarizmatik şəxsiyyətlərin əməlləri və fəaliyyətləri
formalaşdırır. Azərbaycan tarixinin trayektoriyasını isə cənab
Prezident və Mehriban xanım Əliyeva şəkilləndirir. Bu iki
şəxsiyyətin iş birliyi müasir Azərbaycanın tarixində bir fenomen
təşkil edir. Azərbaycan dövlətçiliyinə düşmən kəsilənlərin təlaşlı
təxribatına baxmayaraq, yaxın gələcəkdə əldə edilə biləcək
bütün nailiyyətlər, onların bu genişspektrli fəaliyyətinin bəhrəsi
olacaqdır.
Mehriban Əliyeva hesab edir ki, istənilən bir cəmiyyətdə ən
geniş mənada mərhəmətin, insanpərvərliyin, qayğının,
xeyirxahlığın çiçəklənməsi universal bir normadır. O, bu dəyərləri
dövlət siyasəti ilə əlaqələndirərək dərin bir nəticə çıxarır: inkişaf
etmiş uğurlu cəmiyyət yalnız sözügedən sosial duyğuların təşviqi
və dəstəklənməsi zəminində mümkündür. Yeganə məqbul
hesab edilən proqram burada siyasətin özəyi kimi təsvir edilir.
Dövlət xadımı kimi Mehriban xanım Əliyeva iqtisadi
münasibətlərin sosiallaşmasından tutmuş birgə amalın
formalaşması prosesində vətəndaşların həmrəyliyinə qədər,
qlobal hadisələr zamanı həmvətənlərinin ləyaqətli yaşaması
haqqında müasir təsəvvürü ifadə edir.
Mehriban xanımın sözlərinə görə “Azərbaycan müasir,
dünyəvi, müsəlman dövlətidir. Çox tolerant bir ölkədir, burada
müxtəlif dinlərin nümayəndələri rahat yaşayırlar. Belə bir dövlətin
nümunəsi Şərq ilə Qərb arasında dialoq baxımından çox
önəmlidir”.
Mehriban Əliyevanın fikrinə görə, insanların yaxınlaşması
üçün geniş imkanlar yaradan kommunikasiya vasitələrinin
artmasına baxmayaraq, reallıqda sosial laqeydliyin getdikcə
artması, insanlar arasında uçurumun genişlənməsi müşahidə
olunur və bu dövrümüzün ən təsirli təzadlarından biridir. Bu gün
dünyanın üzləşdiyi ən böyük problem müasir cəmiyyətlərin dərin
mənəvi böhranıdır ki, bu da özünü həyatın həqiqi ideallarının
saxta ideallarla əvəz olunması və nəticədə insanların sosial
cəhətdən yadlaşması ilə birüzə verir. Onun mətnlərində təbii ki,
hazır reseptlər yoxdur, lakin Mehriban xanıma təsvir olunan
əxlaqi reallığa tamamilə zidd olan ideallara yönəlmiş şüurlu
yaşam nümunələrinin məlum olduğunu nəzərə alaraq, bu
reseptlərin orada olduğunu bilirik. Optimizmin mənşəyi də məhz
buradan qaynaqlanır.
Mehriban xanım ISESCO-nun xoşməramlı səfiridir.
Xoşməramlı səfirin vəzifəsi İslam dünyasının malik olduğu
imkanları elm, mədəniyyət və təhsil vasitəsilə dünyaya
göstərməkdir.
Dünyanın 57 ölkəsini birləşdirən ISESCO son dərəcə nəcib
bir missiyanı yerinə yetirir. Təşkilatın əsas məqsədi ölkələr
arasında elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində əlaqələrin
qurulması və geniş vüsət alması, xalqlar arasında dialoqun
yaradılmasıdır. Bu isə öz növbəsində sülhün, təhlükəsizliyin və
əmin-amanlığın təminatı deməkdir. Fəaliyyət göstərdiyi 24 il
ərzində İslam Ölkələrinin Elm, Təhsil və Mədəniyyət Təşkilatı çox
böyük işlər görüb, böyük nailiyyətlər əldə edib. Müsəlman
ölkələrində elmin, təhsilin, mədəniyyətin inkişafı istiqamətində
genişmiqyaslı layihələr və proqramlar həyata keçirilir. Onu da
qeyd etmək lazımdır ki, ISESCO öz fəaliyyətini təkcə müsəlman
ölkələri ilə məhdudlaşdırmır. Dünyada elə ölkələr, elə dövlətlər
var ki, orada müsəlmanlar əhalinin 10, 20, 30 faizini təşkil edir.
ISESCO həmin ölkələrlə də çox sıx əməkdaşlıq edir, proqramlar
hazırlayır, elmin, mədəniyyətin və təhsilin inkişafı üçün kreditlər,
qrantlar ayırır.
ISESCO-nun digər çox mühüm fəaliyyət istiqaməti islam
dünyasının zəngin tarixi irsinin qorunub saxlanılması və gələcək
nəsillərə ötürülməsidir. Bu gün bəzi müsəlman dövlətlərində
müharibə getdiyi şəraitdə bu cür fəaliyyət xüsusi əhəmiyyət kəsb
edir. Bundan əlavə, İslam sivilizasiyalarının yaradıcı potensialı
heç də tükənməmişdir.
Dünyada unikal geosiyasi mövqeyə malik olan Azərbaycan
Şərqlə Qərb arasında bir növ mədəni ideyalar portalına çevrilir.
Mədəniyyətdən bəhs etmək indi əvvəlkindən daha vacibdir.
Mədəniyyətlər qlobalizmi onların yaşaması üçün birbaşa təhlükə
qəbul edirlər. Bütün dünya eyniləşərsə və biz vahid bir planetar
mədəniyyət formasında mövcud olmağa başlayasaq, o zaman
biz, bizi formalaşdıran mədəni kimliyimizi itirərik. Heç bir
mədəniyyəti öz koduna qarşı getməyə məcbur etmək olmaz.
Demək olar ki, bu gün mədəniyyət kodu qlobalizmə qarşı durur.
Fikrimizcə, hörmətli Mehriban xanımın fəlsəfi axtarışlarının
məğzi, insan varlığının əbədi etik problemlərini heç bir şəkildə
həll etməyən Qərbin rəqəmsal təfəkkürü ilə qorunub saxlandığı
halda ekzistensial seçimin kritik anında həmişə köməyə gələcək
olan milli ənənələrin gücü arasında “qızıl ortanı”, yəni ortaq
məxrəci tapmaqdır. Axı, ənənənin yalnız donmuş, adətlər ilə
təqdis olunan normalar, fikirlər və obyektlər məcmuəsi olduğuna
inanmaq bir sadəlövhlük olardı. Ənənələrin kreativliyini, qlobal
problemlər labirintində öz orijinal yolunu tapmaq üçün nəhəng
yaradıcı potensialını nəzərdən qaçırmamalıyıq.
“Tarixin sonu” kimi dözülməz bir dünya yaranır, bizim
tariximiz isə davam edir. Biz bu tarixi Vətənə, xalqa xidmətimizin
hər anı ilə yazırıq. Mehriban xanım belə bir xidmətin əsl
fədaisidir.
Mehriban xanım canlı təmsilçisi olduğu Azərbaycan siyasi
mədəniyyətinin zahiri paradoksallığı dövlət maraqlarının
qorunmasında modernizmin və ənənəviliyin, universalizmin və
milli qürurun, tolerantlığın və prinsipiallığın xüsusi
sinergetikasından, alternativlərin nəzərə alınmasından və
gələcəyin aydın şəkildə strateji planlaşdırılmasından ibarətdir.
Biz həmçinin çoxmillətli xalqımız daxilində dünyagörüşü
fərqlərinin dünya səviyyəli zəka ilə ahəngdar şəkildə uzlaşan bir
müdrikliklə aradan qaldırıldığını görürük.
Mehriban xanım Əliyevanın fikrincə, istənilən qadın
həyatına bağlı olan öhdəliklərin əsarətindən onu azad edən,
Azərbaycanın müasir dövründə dominant olan emansipasiya
idealına söykənən hər hansı bir statusdan asılı olmayaraq qadın
olaraq qalır. Bu, dövlət xadiminin qürur duyduğu bir nailiyyətdir.
Onun qürur duyduğu bu nailiyyət qadının radikal İslam
qanunlarına geri qaytarılması cəhdlərinə qarşı bir sədd olduğunu
düşündürür.
“Mədəniyyət” sözünün mənası “becərmək” deməkdir.
Siseron tarlanı (ager) və ruhu (animus) müqayisə edirdi.
İşlənməmiş tarla (sine cultura) və tərbiyə edilməmiş ruh (sine
doctrina) səmərəsiz olaraq qalır. Fəlsəfə qüsurları aradan
qaldıran və ruhu nəcib əkinlərə hazırlayan ruhun işlənməsidir.
Qüsurlar təbii səbəblərdən, onların aradan qaldırılması isə
insanın iradəsindən asılıdır.
Əlbətdə ki, ailə insanın ruhunun formalaşmasında əsas rol
oynayır. Mehriban xanım xatırlayır ki: “Biz milli köklərimizi, adət-
ənənələrimizi, insanlarla ünsiyyət qurmağı öyrənirdik, bizə nəyin
real, nəyin isə illüziya olduğunu başa salırdılar. Ailədə başa
düşməyə başladıq ki, dürüst və ləyaqətli olaraq qalmaqla həmişə
qazanan biz olacağıq. Bizə gözəl zövq aşılanır və mənəviyyatın
həmişə maddiyatdan daha dəyərli olduğu dərk etdirilirdi. Bizə
aydın, düzgün həyat təlimatları verilirdi. Yetkin həyatımızın
bütövlükdə təməli məhz o vaxt, uşaqlıqda, həmin bu ailə
mühitində qoyulmuşdur. Bütün bunlar ailəmizin yaşlı nəslinin
məziyyətidir”.
Bu, onun həyatının əsas etik prinsipini formalaşdırdı: “Heç
vaxt, heç bir halda ləyaqətimizi itirməməliyik, öz vicdanımızla
sövdələşməyə getməməliyik. Özümüzlə barışdıq olduğumuz
zaman həyat yaşamaq üçün daha asan olur. Xoş məramlı
olmağa çalışmalıyıq. Daha çox yaxşı işlər görməyə tələsməliyik”.
Ruhunun formalaşmasında ikinci mühüm amil olaraq
Mehriban xanım Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər
Əliyevlə uzun illər ünsiyyətini qeyd edir. Mehriban xanım haqlı
olaraq Heydər Əliyevin “Müzəffər olub Müzəffər də getdiyini”
bildir.
Mehriban xanımın şəxsi xüsusiyyətlərindən biri də ondan
ibarətdir ki, qeyri-adi bir vəziyyətdə onun təbiəti son dərəcə iradə
səfərbərliyi ilə reaksiya verir. Bu, böyük və zəfərli işlər üçün
yaradılan insan keyfiyyətidir.
20 ildir Mehriban Arif qızının uğurla rəhbərlik etdiyi Heydər
Əliyev Fondu gələcəkdə Azərbaycan siyasətinin beyin
mərkəzinə çevriləcəkdir. Avrasiya və Qərb (Avro-Atlantik)
sivilizasiyalarının mədəni orijinallığı hələ uzun illər gündəmdə
duran aktual məsələ olacaqdır. Mənəvi dəyərlər sistemini
yaratmadan və inkişaf etdirmədən, dünyəvi ideologiya
formalaşdırmadan suverenliyi qoruyub saxlamaq mümkün
olmayacaq. Bilik və hakimiyyət imkanlarının sintezinə malik olan
bu Fond dövlət siyasətinin işlənib hazırlanmasında mənəviyyatı
və iradəni birləşdirən, cəmiyyət üçün aydın və anlaşılan bir
mərkəzə çevriləcəkdir.
Milli ənənələr cismimizə və qanımıza qarışır, təbii qəbul
olunur və demək olar ki, nəzərə çarpmır. Lakin digər
mədəniyyətlərin nümayəndələri ilə görüşəndə kimliyimizi
dərindən dərk edirik.
Yalnız intellektual, mədəni, mənəvi cəhətdən inkişaf etmiş
elitalar milli ənənənin ən yüksək, fəlsəfi mənasını dünyaya
orijinal inkişaf yollarını və öz mədəni statusunu təklif edən xüsusi
bir sivilizasiyanın təməli kimi dərk edə bilirlər. Mehriban xanım
da belə uzaqgörən insanlardan biridir.
Mehriban Əliyevanın dünyanı, xalqların, insanların taleyini
romantik qavrayışı var. Bu romantizmin mənşəyi onun
valideynlərinin və yaxınlarının yaşadığı müasir cəmiyyətdən
qaynaqlanır. Onun dünyanı romantik qavrayışını qoruyub
saxlaması dünyada cərəyan edən və təbii ki, Azərbaycandan da
yan keçməyən fövqaladə hadisələr dövründə həqiqətən dəyərli
bir bacarıqdır.
Mehriban xanım Əliyeva deyir ki, mənim dünyanı dəyişmək
kimi arzum yoxdur, sevdiyim işlərlə məşğul olmaqla özümü
dəyişmək mənim üçün daha maraqlıdır. Bu ifadənin özəyi onun
uşaqlıqdan böyüdüyü, dünyanı dərk etdiyi, öz milli varlığında
təbii olduğu dövrdən qaynaqlanan düzgün bir düşüncəni ehtiva
edir. Dünyanı özlərini dinamik cəmiyyətin normalarına uyğun
olaraq dəyişən şəxsiyyətlər dəyişdirir. İş ilə məşğul olan, böyük
imkanlara malik insanlar mühiti, ümumilikdə cəmiyyəti də
dəyişirlər.
Mehriban xanımın Prezidentin ətrafında birləşmək bacarığı
xalqın sosial-mədəni modelinə “tikilib”. Konkret olaraq isə
Mehriban xanımı birinci şəxsdən fərqləndirmək asan deyil.
Bütünləşmə və qarşılıqlı əlaqə fenomenal və məhsuldardır. Ali
hakimiyyətin bütün nailiyyətləri ağıl və ruhun sintezinin
nəticəsidir.
Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevada dövlət
zəkasının, zahiri gözəlliyin, qüsursuz cazibənin uğurlu vəhdəti öz
əksini tapmışdır. Aşkar və gizli çağırışları ilə bizim bu
dövrümüzdə, həm də qısamüddətli perspektivdə, xalqımızın
həyatında taleyüklü əhəmiyyət kəsb edəcək tarixi bir faktdır.
Mehriban xanım Əliyeva həmişəki kimi zərifdir, bənzərsiz
zövqə malikdir ki, bu da ona mütləq minimalizmlə, lakin Lady like
üslubunda cəlbedici obrazlar yaratmağa imkan verir. Status ilə
qadınlıq daima marağa səbəb olan bir sintezdir. Ölkə
vətəndaşları birinci xanımın imicinə biganə deyil. Və, əlbəttə ki,
qürur duyduğumuz çox şey var: Mehriban xanım fərdi “geyim”
obrazı olaraq autfitin yaradılmasında incə zövqünü nümayiş
etdirir.
Azərbaycanın birinci xanımının paylaşımları yaxın illərdə
Azərbaycanda və bütün Avrasiya məkanında böyük tarixi rol
oynayacaq bir insanın daxili dünyası haqqında məlumat
xəzinəsidir. O, müasir Azərbaycanın – xalqın tarixində parlaq bir
dövrün övladıdır. Bizim üçün hər şey qarşıdadır, keçmişimizi
xatırlayaraq daim irəli gedirik. Mehriban Əliyevanın çıxışları da
bundan bəhs edir, dövrün irsinin onun şəxsi mədəni seçimləri
haqda düşüncələrini əks etdirir.
Onun sözləri hərəkəti ilə birlikdə dərin simvolik xarakter
daşıyır. Bu, hakimiyyətin Heydər Əliyevin adı ilə gələcəyə
addımlamasıdır. Bu, şəxsən əvəzolunmaz Mehriban xanımın
Müzəffər Prezidentlə tandemdə təcəssüm olunmuş tarixi
əlaqədir.
Azərbaycanın Birinci vitse-prezidentinin davranış tərzi
Azərbaycanda tamamilə yeni bir fenomendir. Burada
formallıqdan əsər- əlamət yoxdur. Şəninə təriflərə biganəlik də
bu silsilədəndir. Prezident cütlüyü gücə pərəstiş hallarını
dəstəkləmir.
L.N.Qumilyovun terminologiyasından istifadə etsək,
Mehriban xanım Əliyeva özünü ideyaya, öz xalqına xidmətə həsr
etmiş, milli mədəniyyəti yeni nailiyyətlərə apara bilən, müasir
dövrün qlobal çağırışlarına cavab olaraq ona lazımi dinamizm
bəxş edə bilən passionarilər tipinə aiddir.
Mixail Opyonkov,
fəlsəfə elmləri doktoru,
M.V.Lomonosov adına
Şimali Arktika Federal Universitetinin professoru
Lətifə Məmmədova,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
AJB-nin üzvü, Fəxri mədəniyyət işçisi
